Tutaj, zgodnie z tradycją, będąc w stanie błogosławionymNajświętsza Maryja Panna usiadła by odpocząć na swej drodze przemierzanej na osiołku z Nazaretu do Betlejem – gdzie urodziła Jezusa.
„Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, 5 żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna”. (Łk 2,4-5)
Ukryte na widoku w gaju oliwnym w południowej części Jerozolimy od strony drogi do Betlejem i Grobu Racheli (po lewej stronie między stacją benzynową a skrętem na Herodion, jadąc do Betlejem) są ruiny unikalnego chrześcijańskiego świętego miejsca o nazwie Kathisma.
Tutaj, zgodnie z tradycją, Matka Najświętsza będąc w zaawansowanej ciąży usiadła do odpoczynku na drodze z Nazaretu do Betlejem – gdzie urodziła Jezusa. To wypełnienie interpretacji biblijnej przepowiedni, że Mesjasz będzie tam narodzony (Micheasza 5,2).
Zaskakuje fakt, iż choć jest jednym z najświętszych lokalizacji w chrześcijaństwie i jednym z największych kościołów ery bizantyjskiej w Ziemi Świętej, w pobliżu nie widać pielgrzymów odwiedzających te ruiny. Jeszcze bardziej niezwykłą rzeczą jest, że archeolodzy uważają, iż wspomniana ośmioboczna świątynia i jej dekoracje stały się inspiracją dla ośmiobocznego meczetu Kopuły Skały na wzgórzu meczetów w Jerozolimie.
Dlaczego brak odwiedzających tak ważne, a jednocześnie zaniedbane miejsce, które 1500 lat temu rywalizowało na znaczeniu z Bazyliką Grobu Świętego i Kościołem Bożego Narodzenia w Betlejem ? Oczywiście ze względu na ilość bogactw Jerozolimy do zwiedzania dla turystów. Niejasne jednak dlaczego Kathisma pozostaje daleko w dole na ich liście „must-do”. Znaczenie tego miejsca jest zaprzeczone poprzez skromność ruin, które zostały jedynie minimalnie odrestaurowane. Ale najwyraźniej głównym powodem tajemnicy jest, że miejsce to zostało odkryte stosunkowo niedawno, i po prostu nie ma jeszcze przełożenia na turystów – a nawet przewodników.
Całość historii odkryć zaczyna się w 1992 roku, kiedy droga nr 60, jak nazywano drogę do Hebronu, była poszerzana. Buldożery odkryły ale i zniszczyły mozaikową podłogę, zmuszając do przekierowania budowę autostrady. Po pięciu miesiącach wykopalisk ratunkowych, wykonanych przez Urząd Starożytności Izraela, który odkrył zachodnią część starożytnego kościoła najbliższą robót drogowych, nowo ujawnione mozaikowe podłogi zostały przykryte, aby zapewnić ich ochronę.
W 1997 roku, podczas układania rurociągu do nowej dzielnicy Har Homa, zostały wyrządzone dalsze szkody temu miejscu, pociągając za sobą drugie wykopaliska alarmowe. Następne było trzecim sezonem prac, kierowanym przez archeologa IAA Rina Avner. Dopiero wówczas dokonuje się właściwa identyfikacja miejsca jako długo zaginionego kościoła Kathisma, jedynego kościoła w Ziemi Świętej nie poświęconego wydarzeniom z życia Jezusa, ale raczej Jego matki Maryi.
Avner rozpoznał budynek jako Martyrium – struktury przeznaczonej do dawania świadectwa wiary chrześcijańskiej poprzez upamiętnienie wydarzenia z życia Jezusa, jakiegoś męczennika lub innej świętej osoby – w tym przypadku Maryi, znanej w tradycji chrześcijańskiej jako Theotokos (Boża Rodzicielka).
Według „Życia Teodozjusza” z VI w., wspaniała budowla została wzniesiona około 456 r. n.e. przez bogatą wdowę o imieniu Iqilia. Avner zidentyfikował dodatek z końca VI wieku, kiedy wybudowano drugi pierścień otaczający oryginalną wewnętrzną część oktagonalną (ośmioboczną). W ósmym wieku, budynek został przekształcony w meczet, chociaż wydaje się, że był wykorzystywany zarówno przez chrześcijan jak i muzułmanów, dopóki nie został zniszczony wkrótce potem, prawdopodobnie przez ogromne trzęsienie ziemi z 749, które wstrząsnęło krajem.
Struktura zajmuje obszar 52 x 43 metry. Choć kościoły bizantyjskie były zazwyczaj budowane w prostokątnej formie Bazyliki, Kathisma ma niezwykły – ośmioboczny płaski plan,o dwumetrowej szerokości, otaczający wystającą skałę wapienną, o której tradycja mówi, że Maryja na niej wypoczęła. To „siedzenie” na podłożu skalnym było centralnym punktem Sanktuarium. Otoczone było dwoma ośmiobocznymi korytarzami. Wewnętrzny służył jako chodnik, z którego wierni mogli oglądać i obchodzić kamień siedzenia Maryi. Zewnętrzny korytarz rozdzielał się na szereg kaplic. Wnętrze kościoła było pokryte wyszukanymi kolorowymi mozaikami w różnych kwiatowych i geometrycznych wzorach, niektóre dodany w ósmym wieku.
Zarówno wielkość budynku jak i wyrafinowane jego mozaiki, wykonane z maleńkim kamyczków, świadczą o znaczeniu Kathisma. Jedna z tych wielokolorowych mozaik (która jest obecnie zakryta piaskiem dla ochrony) jest źródłem drugiej połowy tajemnicy Kathisma. Przedstawia ona trzy palmy daktylowe. Zgodnie z apokryficzną Ewangelią Pseudo-Mateusza z V w., daktylowiec cudownie wygiął się, by zaoferować Maryi cień i owoce, kiedy ona wypoczywała. Ta historia również znalazł się w Koranie (Sura Maryam 19, 22-26).
Historia palmy daktylowej i ośmioboczna konstrukcja kościoła Kathisma zainspirowały kalifa Umajjadów Abd al-Malik’a, aby zbudował w Jerozolimie Kopułę na Skale o niezwykłym kształcie w miejscu zniszczonej świątyni Salomona pomiędzy 687 i 691. Pod islamskim sanktuarium ze złoconą kopułą jest wymalowana scena pochylającej się palmy. (Zarówno Kopuła na Skale i meczet Al-Aksa zostały zamknięte dla niemuzułmanów od 2000 roku) Abd al-Malik zbudował swój ośmiobok nieznacznie szerszy od kościoła Kathisma.
Po podboju arabskim w 637, miejsce to służyło jako wspólny kościół i meczet, dodano mihrab, mający wskazywać kierunek modlitwy – Mekkę. Odrestaurowany przez krzyżowców po przybyciu do Jerozolimy w 1099, kościół Kathisma został ponownie zniszczony w 12. wieku, przypuszczalnie po wygnaniu Franków. Od tego czasu jego lokalizacja została zapomniana.
Miejsce to jest własnością Prawosławnego Greckiego Patriarchatu Jerozolimy. W 1990 przybyli ochotnicy z Uniwersytetu w Atenach, aby pomóc w wykopaliskach i rozpocząć odbudowę. Ale Grecja pogrążyła się w głębokim kryzysie finansowym, i plany przywrócenia kościoła Kathisma do okresu dni chwały, gdy był to jeden z najważniejszych przystanków pielgrzymki do Jerozolimy, pozostają zamrożone.
Jedyną pociechę mogę dodać od siebie, że za każdym razem, kiedy przejeżdżamy z grupą pielgrzymów z Jerozolimy do Betlejem pokazuję im ruiny tego pięknego kiedyś kościoła.
Ks. M. Starowieyski podaje, w związku z tym kościołem: „Tak np. w połowie V wieku bogata wdowa Ikelia zbudowała 3 mile od Betlejem kościół poświęcony Maryi zwany Kathisma, którego poświęcenia (dedykacji) dokonano 15 sierpnia. W związku ze wzrastającym kultem Maryi w kościele w Getsemani (gdzie był grób Maryi) i pojawieniem się apokryfów dotyczących wniebowzięcia, 15 sierpnia staje się świętem Wniebowzięcia, a cesarz Maurycjusz (? 602) ustanawia ten dzień świętem dla całego Cesarstwa. ”